πόλεμος

Ένοπλος αγώνας στον οποίο καταφεύγουν τα κράτη για να υπερασπίσουν τα δικαιώματα ή τα συμφέροντά τους, όταν τα ειρηνικά μέσα έχουν αποδειχτεί ανώφελα. Παρόμοια σύγκρουση μπορεί να γίνει και μεταξύ αντίθετων μερίδων του ίδιου λαού και τότε πρόκειται για εμφύλιο πόλεμο. Ο π. εξελίχθηκε παράλληλα με την τεχνική ανάπτυξη και το περιβάλλον· η στρατιωτική τέχνη διαιρείται σε οργανική, στρατηγική, τακτική και επιμελητεία, στις οποίες γίνεται παραπομπή για την ανάπτυξη των σχετικών θεμάτων. Ανάλογα με το γεωφυσικό περιβάλλον στο οποίο συγκρούονται οι αντίπαλες δυνάμεις, ο π. διακρίνεται σε χερσαίο, ναυτικό και αεροπορικό. Χερσαία πολεμική τέχνη. Πρέπει να θεωρείται ως γεγονός ότι οι αρχαιότεροι στρατιωτικοί οργανισμοί ήταν των Αιγυπτίων, των Ασσυροβαβυλωνίων και των Περσών. Στους στρατούς των λαών αυτών τον σημαντικότερο ρόλο έπαιζε το πεζικό, συχνά ενισχυμένο με άρματα, ενώ στο ιππικό είχαν εμπιστευτεί τις αναγνωρίσεις και τις κυκλωτικές κινήσεις. Στην αρχαία Ελλάδα η στρατιωτική υπηρεσία ήταν υποχρεωτική και τυπική οργάνωση του πεζικού ήταν η φάλαγξ, που πολεμούσε σε συμπαγή σχηματισμό. Και στους Ρωμαίους επίσης η στρατιωτική υπηρεσία ήταν υποχρεωτική και βάση της οργάνωσης του στρατού ήταν η λεγεώνα που, πολύ πιο εύκαμπτη από τη φάλαγγα, παρατασσόταν για τη μάχη σε τρεις σειρές, οι οποίες δρούσαν συντονισμένα κατά διαφορετικό τρόπο. Με τέτοιου είδους σχηματισμούς ο Ιούλιος Καίσαρ μπόρεσε να κατακτήσει τη Γαλλία, την Ισπανία και τα βρετανικά νησιά, ανάγοντας τη στρατιωτική τέχνη σε επίπεδο που δεν ξεπεράστηκε ούτε στην αυτοκρατορική εποχή. Στους ελληνικούς και στους ρωμαϊκούς στρατούς το ιππικό, που κατά κανόνα διακρινόταν σε ελαφρό και βαρύ, είχε δύναμη ίση περίπου με το 1/10 του πεζικού. Κατά τη διάρκεια των βαρβαρικών επιδρομών ο π. άλλαξε ριζικά χαρακτήρα: παρουσιάστηκε πραγματικά το φαινόμενο ολόκληρων πληθυσμών που προχωρούσαν σπέρνοντας την καταστροφή και που, τις περισσότερες φορές, πολεμούσαν χωρίς να χρησιμοποιούν τακτικά σχήματα. Η στρατιωτική τέχνη ξέπεσε, η διεξαγωγή του π. έχασε κάθε ορθολογική μορφή, ενώ υπερίσχυε η προσωπική δύναμη και επιδεξιότητα. Με την επικράτηση της φεουδαρχίας επιβλήθηκε μια νέα στρατιωτική οργάνωση: ο στρατός, αν μπορούσε να ονομαστεί έτσι, απαρτιζόταν από πυρήνες ιπποτών, που τους ακολουθούσαν οι υπασπιστές και οι υπηρέτες τους και πίσω από τους οποίους ερχόταν ένας ετερόκλητος, κακά οπλισμένος και αγύμναστος στρατός πεζών. Ο π. συνίστατο τότε σε σειρά συγκρούσεων ιπποτών, μετά τις οποίες τα μπουλούκια του πεζικού εξαπολύονταν για λεηλασία. Έτσι στους πολέμους του Μεσαίωνα τον πρώτο ρόλο έπαιζε το ιππικό, αν και στον κανόνα αυτό υπήρχαν αξιόλογες εξαιρέσεις, των οποίων τυπικό παράδειγμα αποτελούσαν οι κοινοτικές πολιτοφυλακές της Λομβαρδικής Ένωσης: αυτές, συντρίβοντας στο Λενιάνο (1176) τους όγκους ιππικού του Φρειδερίκου A΄ Μπαρμπαρόσα, έκαναν την αρχή της αποκατάστασης της υπεροχής του πεζικού, φαινόμενο που κατά τα τέλη του Μεσαίωνα εισήχθη με την εμφάνιση των πυροβόλων όπλων, εναντίον των οποίων αποδείχτηκαν σχεδόν άχρηστες οι θωρακίσεις των ιπποτών και των αλόγων τους. Γύρω στον 15o αι. το ανανεωμένο πεζικό περιελάμβανε τακτικά οργανωμένα σώματα, των οποίων η δράση υποστηρίχτηκε γρήγορα από τα πυρά του πυροβολικού. Η σταθεροποίηση, στην περίοδο που ακολούθησε (16ος-17ος αι.) τις μεγάλες μοναρχίες, οδήγησε στη δημιουργία καλά εξοπλισμένων εθνικών στρατών που εξαρτιόταν απευθείας από τους μονάρχες. Ο π. έχασε τότε τον επεισοδιακό και τοπικά περιορισμένο χαρακτήρα του για να πάρει ευρύτερη όψη, συνδυάζοντας, στην προπαρασκευή και διεξαγωγή του, κατά ενιαίο τρόπο, τη δραστηριότητα και την οικονομία ολόκληρου του κράτους, που το εκπροσωπούσε ο μονάρχης. Οι στρατοί αυτοί αποτελούνταν από επαγγελματίες στρατιώτες, στο μεγαλύτερο μέρος τους ξένους μισθοφόρους (ιδιαίτερα Ελβετούς και Ισπανούς), και για το λόγο αυτό το κόστος τους ήταν μεγάλο: αυτό εκτός του ότι περιόριζε τη δύναμή τους –σπάνια ξεπερνούσαν τους 20-30.000 άνδρες– επηρέαζε και τη διεξαγωγή του π. Πράγματι, η ανάγκη του περιορισμού των απωλειών στο ελάχιστο έκανε συχνά τους επαγγελματίες πολεμιστές ν’ αποφεύγουν τη σύγκρουση όταν δεν ήτανβέβαιοι για την επιτυχία: για το λόγο αυτό, οι εκστρατείες χαρακτηρίζονταν από συχνές μετακινήσεις των αντίπαλων δυνάμεων, που όμως σπάνια εμπλέκονταν σε συγκρούσεις σε ανοιχτό πεδίο. Επρόκειτο λοιπόν για π. κινήσεων, στον οποίο ηγέτες όπως ο Γουσταύος Αδόλφος της Σουηδίας, ο Ευγένιος της Σαβοΐας και ο Φρειδερίκος B΄ της Πρωσίας έδειξαν μεγάλη εξυπνάδα και τόλμη στη δημιουργία συνθηκών που θα εξασφάλιζαν τη νίκη, εμποδίζοντας τον αντίπαλο ν’ αποφύγει τη σύγκρουση. Η Γαλλική Επανάσταση έφερε την καθιέρωση της υποχρεωτικής στρατιωτικής υπηρεσίας, σύστημα που υιοθέτησαν γρήγορα όλες οι χώρες. Με την καθιέρωση του συστήματος της στρατολογίας, οι δυνάμεις των στρατών αυξήθηκαν σημαντικά, ώστε να φτάσουν τις πολλές εκατοντάδες χιλιάδων αντρών. Ο π. εξακολούθησε να έχει το χαρακτήρα π. κινήσεων, αλλά πήρε περισσότερο αποφασιστική εξέλιξη, κυρίως με την επιβολή του Ναπολέοντα, ο οποίος εφάρμοσε με μεγαλοφυΐα τη θεωρία που είχε διαμορφωθεί τον 18o αι. Ο 19ος αι. έφερε την αύξηση του όγκου πυρός που οφειλόταν τόσο στην τελειοποίηση των πυροβόλων (αυλάκωση, οπισθογέμιση, εκρηκτικές ύλες κλπ.), όσο και στην εμφάνιση, στα τέλη του αιώνα, του πολυβόλου. Ο π., που όλον τον 19o αι. ήταν δυναμικός, πήρε, στον A΄ Παγκόσμιο π., το χαρακτήρα π. θέσεων: γραμμές χαρακωμάτων, που προστρατεύονταν από προχώματα και ήταν εφοδιασμένα με άφθονα πολυβόλα, έκαναν ολοένα δυσκολότερες και αιματηρότερες τις απόπειρες των επιτιθεμένων να τις διασπάσουν. Η μεταβολή αυτή έφερε και την τέλεια εξαφάνιση του ιππικού. Ο στατικός αυτός χαρακτήρας του π. δεν επανελήφθη σε πολλές από τις μεγάλες επιχειρήσεις της επόμενης σύγκρουσης του 1939-45: η γρήγορη ανάπτυξη του αεροπορικού όπλου και η διαρκώς μεγαλύτερη χρησιμοποίηση των αρμάτων μάχης ξανάδωσαν στους στρατούς την ευκινησία που χρειάζονταν για την εκτέλεση ελιγμών. Στα πρώτα δύο χρόνια του B’ Παγκοσμίου π. οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν μάζες αρμάτων μάχης, προστατευόμενες από ισχυρή κάλυψη αεροπλάνων και ακολουθούμενες από μονάδες μηχανοκίνητου πεζικού, που προέλαυναν γρήγορα και σε σύντομο χρονικό διάστημα εξουδετέρωναν τις εχθρικές δυνάμεις: αυτός ήταν ο λεγόμενος «π. αστραπή» που όμως, έπειτα από τις πρώτες θεαματικές επιτυχίες, όταν δυνάμωσε και σκλήρυνε η άμυνα και η αντεπίθεση των αντιπάλων, αποδείχτηκε πως δεν ήταν ικανός να πετύχει την τελική νίκη. Στο τέλος του π. χρησιμοποιήθηκαν τα πρώτα τηλεκατευθυνόμενα όπλα και τελικά η ατομική βόμβα. Έπειτα, η ακρίβεια και η καταστρεπτική δύναμη των νέων αυτών όπλων αυξήθηκαν τόσο, ώστε να προβλέπεται ότι η εξέλιξη των μελλοντικών συγκρούσεων θα καθορίζεται από τη χρήση, ή και μόνη τη δυνατότητα χρήσης, της πυρηνικής ενέργειας με αεροπλάνα, πύραυλους και βλήματα. Ναυτική πολεμική τέχνη. Το πολεμικό ναυτικό είχε πάντα και έχει και τώρα έως αποστολή να εξασφαλίζει την κυριαρχία της θάλασσας, διατηρώντας ελεύθερους τους θαλάσσιους δρόμους που είναι αναγκαίοι για τον ανεφοδιασμό της χώρας του, να διεξάγει υπερπόντιες επιχειρήσεις και να εμποδίζει την ανάλογη δράση του αντίπαλου. Στην εκτέλεση αυτών των αποστολών, η ναυτική πολεμική τέχνη συνδεόταν πάντα στενά με την εξέλιξη των συστημάτων κινητήριαςδύναμης των πλοίων, αλλά κατά την τελευταία μεγάλη σύρραξη η τέχνη αυτή άλλαξε ουσιαστικά με την ενίσχυση του εναέριου όπλου, που έδωσε στο ναυτικό π. έντονα αεροναυτικό χαρακτήρα. Την εποχή του κουπιού, για τη ναυμαχία εφαρμοζόταν η μετωπική γραμμή, που ήταν η καταλληλότερη για το εμβολισμό και την εισπήδηση και που επέτρεπε την καλή χρήση του πυροβολικού, το oποίο ήταν συγκεντρωμένο στις πλώρες μέχρι τα τέλη του Μεσαίωνα. Κατά την περίοδο αυτή, καθώς η αυτονομία των πλοίων με κουπιά ήταν περιορισμένη, οι π. στη θάλασσα γίνονταν τις περισσότερες φορές κοντά στις ακτές. Ο χαρακτήρας αυτός εξαφανίστηκε με την εμφάνιση του πανιού, που έδινε πολύ μεγάλη αυτονομία, απαραίτητη προϋπόθεση για την προσπάθεια εξασφάλισης της πραγματικής κυριαρχίας στη θάλασσα. Για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού, όταν δεν ήταν δυνατή η καταστροφή του εχθρικού στόλου σε ναυμαχία, προσπαθούσαν να τον εξουδετερώσουν με τακτικό αποκλεισμό, κλείνοντας δηλαδή τις βάσεις όπου οι εχθρικές δυνάμεις, αν δεν ήταν αρκετά ισχυρές, έμεναν κλεισμένες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στην εποχή των ιστίων, καθώς τα πυροβόλα μετατοπίσθηκαν σιγά-σιγά σχεδόν όλα στις πλευρές των πλοίων, οι ναυμαχίες γίνονταν σε γραμμή παραγωγής, όπου το ένα πλοίο ακολουθούσε το άλλο. Την ίδια περίοδο αναπτύχθηκε σημαντικά και ο κουρσάρικος πόλεμος που έκαναν ιδιωτικά πλοία εξουσιοδοτημένα από τις κυβερνήσεις τους εναντίον της εχθρικής εμπορικής ναυτιλίας. Με την εφαρμογή της κίνησης με ατμό, που χρησιμοποιήθηκε και στο πολεμικό ναυτικό, κυρίως μετά τα μέσα του 19ου αι., ακολούθησαν γρήγορα τα αφανή όπλα (νάρκες, τορπίλες και υποβρύχια) που επηρέασαν πολύ την εξέλιξη του ναυτικού π.: ο αποκλεισμός δεν γινόταν πια από κοντά, από τον φόβο των αφανών όπλων, αλλά στρατηγικός αποκλεισμός από απόσταση, και έπειτα, με την εμφάνιση των αεροπλάνων, επιτήρηση από μακριά, με αεροπλάνα και υποβρύχια, ενώ ο όγκος των ναυτικών δυνάμεων συγκεντρωνόταν σε βάσεις των μετόπισθεν. Τα αεροπλανοφόρα, που χρησιμοποιήθηκαν πολύ στον B’ Παγκόσμιο π., έκαναν δυνατές τις αεροπορικές επιθέσεις τόσο εναντίον πολύ απομακρυσμένων εχθρικών βάσεων, όσο και εναντίον ναυτικών σχηματισμών, που πολλές φορές υπέστησαν από τον αέρα σκληρά πλήγματα χωρίς τακτική σύγκρουση με όμοιες εχθρικές δυνάμεις. Η σημερινή γρήγορη και συνεχής ανάπτυξη των πολεμικών μέσων έφερε μεγάλη αναστάτωση στις θεωρίες, γεγονός που δεν επιτρέπει πια ασφαλείς προβλέψεις για τα όρια και τη μορφή της χρησιμοποίησης των ναυτικών δυνάμεων στο μέλλον. Αεροπορική πολεμική τέχνη. Κατά τη διάρκεια του A΄ Παγκοσμίου πολέμου οι κύριοι εμπόλεμοι χρησιμοποίησαν τα αεροπλάνα για αναγνωρίσεις, βομβαρδισμούς και δίωξη, χρησιμοποιώντας για τις τρεις αυτές μορφές πολεμικής δράσης αεροπλάνα με ειδικά χαρακτηριστικά. Αλλά πραγματική θεωρία για τη χρησιμοποίηση των αεροπορικών δυνάμεων διαμορφώθηκε, και στη συνέχεια τελειοποιήθηκε, μόνο έπειτα από τη μεγάλη πείρα που συγκεντρώθηκε κατά τον πόλεμο του 1939-45. Για τις μεγάλες δυνάμεις η αεροπορία αποτελεί αυτόνομο όπλο, αν και προβλέπεται ότι ορισμένα τμήματά της θα διατίθενται για σκοπούς εκπαιδευτικούς και επιχειρήσεων στο στρατό και στο ναυτικό.Όταν ληφθούν υπόψη οι υπηρεσίες που είναι ικανά να προσφέρουν τα αεροπλάνα, κυρίως σε ό,τι αφορά την ταχύτητα μεταφοράς και την ετοιμότητα επέμβασης, φαίνεται καθαρά ότι η αεροναυτική απέκτησε από τριάντα και πάνω χρόνια βασική σημασία στην εκτέλεση ημερήσιων και νυκτερινών επιχειρήσεων διάφορου τύπου: από τον τακτικό και το στρατηγικό βομβαρδισμό μέχρι τους τορπιλισμούς, από την απόκρουση εχθρικών αεροπορικών επιθέσεων μέχρι τη συνοδεία και την προστασία των βομβαρδιστικών, από την αντιαρματική δράση μέχρι τους πολυβολισμούς εχθρικών στρατευμάτων, από τις τακτικές και στρατηγικές αναγνωρίσεις μέχρι τη δίωξη των υποβρυχίων, από τη ρίψη αλεξιπτωτιστών μέχρι τη μεταφορά στρατευμάτων και υλικού. Μετά τις μεγάλες προόδους των πυραύλων κατά τα τελευταία χρόνια, στο μέλλον ο ρόλος των βομβαρδιστικών αεροπλάνων, τουλάχιστον μέχρι ένα βαθμό, ανήκει στους πυραύλους μέσης και μακριάς ακτίνας. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο ρόλος της καταδιωκτικής αεροπορίας, που είναι ανίσχυρη εναντίον των πυραύλων, έχει αφήσει στα αντιπυραυλικά όπλα το έργο της καταστροφής των εχθρικών τηλεκατευθυνόμενων βλημάτων. Δίκαιο. Μόνο κατά τη σύγχρονη εποχή άρχισαν να διατυπώνονται και να κωδικοποιούνται κανόνες, που αποτελούν το λεγόμενο δίκαιο του π. Παλαιότερα, περιορισμοί στα μέσα και στον τρόπο της διεξαγωγής του στηρίζονταν απλώς σε έθιμα και σε ηθικές ή θρησκευτικές αντιλήψεις. Η συμφωνία του Παρισιού του 1928, η γνωστή ως Σύμφωνο Μπριάν-Κέλογκ, απαγόρευσε τον πόλεμο ως μέσο εθνικής πολιτικής των κρατών (επιθετικό πόλεμο), αλλά δεν κατήργησε και τους κανόνες του, που πρέπει να εφαρμόζονται αν είτε κατά παράβαση του συμφώνου κηρυχτεί είτε επιβληθεί σε ειρηνικό κράτος πόλεμος. Το δίκαιο του π. πηγάζει κυρίως από τις συμβάσεις των Συνδιασκέψεων της Χάγης του 1899 και του 1907, τις συμβάσεις της Γενεύης του 1864 και του 1906 για την τύχη των τραυματιών και του 1929 για την τύχη των αιχμαλώτων, καθώς και από πολυάριθμες συμβάσεις και δηλώσεις σχετικές με τα πολεμικά μέσα και όπλα. Η τήρηση των κανόνων εξαρτάται, όπως είναι φανερό, από την αυτοσυγκράτηση των εμπολέμων και η παραβίασή τους δεν έχει άλλη, γενικά, κύρωση, παρά την εφαρμογή της βάρβαρης αρχής των αντιποίνων. Κάποια ιδέα επιβολής προσωπικών κυρώσεων για την αδικαιολόγητη κήρυξη π. και την παράβαση των κανόνων του παρουσιάστηκε μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο, οπότε επιδιώχτηκε η προσαγωγή σε δίκη του τελευταίου κάιζερ της Γερμανίας Γουλιέλμου, που δεν είχε όμως πρακτική συνέπεια. Μετά τον B’ Παγκόσμιο πόλεμο, με τη συμφωνία του Πότσδαμ, ιδρύθηκε ειδικό διεθνές δικαστήριο, το οποίο συνεδρίασε στη Νυρεμβέργη και καταδίκασε σε θάνατο τους μεγάλους Γερμανούς εγκληματίες, και άλλους σε άλλες ποινές. Ανάλογα δικαστήρια λειτούργησαν και σε άλλα σύμμαχα κράτη και στην Ιαπωνία. Κατά τη σύμβαση της Χάγης του 1907, των εχθροπραξιών πρέπει να προηγηθεί αιτιολογημένη κήρυξη π. ή τελεσίγραφο με κήρυξη υπό αίρεση. Εχθροπραξίες πάντως που αρχίζουν πριν ή χωρίς να κηρυχτεί π. έχουν επίσης τον χαρακτήρα πράξεων π. Δεν υπάρχει ορισμένος τύπος για την κήρυξη· οι Ρωμαίοι έριχναν ένα βέλος στο εχθρικό έδαφος· στον Μεσαίωνα ειδικοί αγγελιοφόροι διαβίβαζαν έγγραφα πρόκλησης. Τύπος που πρέπει να τηρηθεί είναι η γνωστοποίηση του π. στους ουδέτερους, για να αρχίσει η εφαρμογή των κανόνων της ουδετερότητας. Η έναρξη εχθροπραξιών χωρίς κήρυξη συνδέεται και με το ζήτημα του ορισμού του επιτιθέμενου, που απασχόλησε την KTE και τον OHE. Ο π. διεξάγεται μεταξύ κρατών. Δεν είναι π. η εμφύλια σύρραξη, εκτός αν οι επαναστάτες αναγνωριστούν ως εμπόλεμοι, είτε από την κυβέρνηση του τόπου είτε από τρίτους. Τότε έχουν εφαρμογή οι κανόνες του π. Ζήτημα προέκυψε, αν οι υπήκοοι του εμπόλεμου κράτους γίνονται αυτόματα και αυτοίεχθροί. Παλαιότερη θεωρία το απέκλειε· η σύγχρονη πρακτική είναι αντίθετη: το εμπόλεμο κράτος μπορεί να απαγορεύσει σε υπηκόους του εχθρού να μπουν στο έδαφός του, οι περιουσίες τους που βρίσκονται στο εμπόλεμο κράτος μπαίνουν σε μεσεγγύηση, απαγορεύεται το εμπόριο μεταξύ υπηκόων των εμπόλεμων κρατών. Με τον π. διακόπτονται οι διπλωματικές σχέσεις: κατά την επικρατούσα θεωρία, καταργούνται οι διμερείς συνθήκες που είχαν συνάψει από τον καιρό της ειρήνης τα δύο εμπόλεμα κράτη· αντίθετα, διατηρούνται οι συλλογικές, αλλά αναστέλλεται η εφαρμογή τους μεταξύ των εμπολέμων, όσο διαρκούν οι εχθροπραξίες. Εκτός από την περίπτωση του «πάνδημου συναγερμού», οπότε ολόκληρος ο πληθυσμός της χώρας ξεσηκώνεται εναντίον του εισβολέα, υπάρχει διάκριση πολεμιστών και αμάχων· εναντίον των τελευταίων απαγορεύεται κάθε πολεμική πράξη. Πολεμιστές μπορεί να είναι και μη μάχιμοι (στρατιωτικοί υπάλληλοι, στρατιωτικοί γιατροί). Τους πολεμιστές όταν πιάνονταν αιχμάλωτοι, τα παλιά χρόνια, τους σκότωναν ή τους εξανδραπόδιζαν· η σύμβαση της Γενεύης του 1929 εξομοίωσε μάχιμους και μη μάχιμους αιχμαλώτους: το κράτος που τους συνέλαβε είναι υποχρεωμένο να τους συντηρεί και να τους επιτρέπει ελεγχόμενη αλληλογραφία με την οικογένεια τους, μπορεί όμως να τους βάλει σε περιορισμό. Ειδικά, οφείλει να σέβεται τους τραυματίες (σύμβαση του 1907) και να τους περιθάλπει και υπάρχουν και ειδικοί κανονισμοί για τις υγειονομικές υπηρεσίες και μάλιστα του Ερυθρού Σταυρού. Οι εμπόλεμοι δεν έχουν απεριόριστο δικαίωμα να εκλέγουν τα πολεμικά μέσα και όπλα· απαγορεύονται τα δηλητηριασμένα όπλα και τα δηλητηριώδη αέρια, απαγορεύεται η χρήση όπλων που προκαλούν απάνθρωπες πληγές (σφαίρες ντουμ-ντουμ), απαγορεύεται ο μικροβιακός πόλεμος· απαγορεύεται ο φόνος εχθρού που έχει καταθέσει τα όπλα και επιτρέπονται τα πολεμικά τεχνάσματα, όχι όμως και ο πολεμικός δόλος. Ο βομβαρδισμός επιτρέπεται, πάντα ύστερα από προειδοποίηση, απαγορεύεται όμως να χτυπηθεί ανυπεράσπιστη πόλη, νησί, νοσοκομεία κλπ. που έχουν φανερό διακριτικό σημάδι. Απαγορεύεται απόλυτα η λεηλασία. Ιδιαίτεροι περιορισμοί έχουν τεθεί από τις συμβάσεις για τα θαλάσσια όπλα (υποβρύχια, νάρκες κλπ.). Μέσο θαλάσσιου π. είναι και ο αποκλεισμός της εχθρικής παραλίας ο οποίος, για να είναι νόμιμος, πρέπει να είναι πραγματικός και να γνωστοποιηθεί στους ουδέτερους. Πλοίο που παραβιάζει τον αποκλεισμό μπορεί να συλληφθεί.Στον θαλάσσιο π. κάθε εχθρικό πλοίο μπορεί να συλληφθεί και το φορτίο του να κατασχεθεί. Για την πρόληψη θαλάσσιου λαθρεμπορίου π. (εφοδιασμού του εχθρού) εκ μέρους ουδέτερων, μπορεί να γίνει νηοψία, για να εξακριβωθεί το είδος του φορτίου και ο λιμένας όπου κατευθύνεται ένα πλοίο. Τελικά το ζήτημα επιλύεται από τα δικαστήρια λειών. Ο εμπόλεμος που κατέλαβε εχθρικό έδαφος έχει τη διοίκησή του, είναι όμως υποχρεωμένος να σεβαστεί τους εγχώριους νόμους και τις εγχώριες αρχές, εκτός απολύτου ανάγκης. Έχει το δικαίωμα να επιβάλει φόρους, πολεμικές εισφορές και επιτάξεις. Κατά τη σύμβαση της Χάγης του 1907 οφείλει να σεβαστεί τη ζωή, την τιμή και τα οικογενειακά δίκαια και την ιδιοκτησία των ατόμων. Εκτός από την περίπτωση της ολοκληρωτικής κατατρόπωσης (debellatio), η εμπόλεμη κατάσταση σταματά με την ανακωχή και τερματίζεται με τη συνθήκη ειρήνης. Η συνθήκη δεν είναι άκυρη διότι ο νικημένος βρίσκεται υπό καθεστώς βίας. Χημικός π. Πόλεμος κατά τον οποίο χρησιμοποιούνται εναντίον των αντιπάλων χημικές ουσίες. Πρόκειται για ουσίες σε αέρια, υγρή ή στερεή κατάσταση, ικανές, όταν διαχυθούν στον αέρα ή διασκορπιστούν στο έδαφος, να προσβάλουν τον ανθρώπινο οργανισμό και να προκαλέσουν προσωρινή ή μόνιμη ανικανότητα, ακόμα και τον θάνατο. Με έναν γενικό όρο, που αναφέρεται μόνο σε μερικές από αυτές, οι πολεμικές χημικές ουσίες είναι γνωστές ως ασφυξιογόνα αέρια. Από τις ουσίες αυτές, ως πολεμικό μέσο χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά οι Γερμανοί το χλώριο, στις 22 Απριλίου του 1915, στο Iπρ της Φλάνδρας εναντίον των γαλλοαγγλικών γραμμών: εκτοξεύτηκαν 100 τόνοι χλωρίου, που προκάλεσαν 5.000 περίπου θανάτους σε 15.000 που προσέβαλαν. Τοξικότερες πολεμικές χημικές ουσίες χρησιμοποιήθηκαν στον ίδιο πόλεμο, όπως το φωσγένιο και ο υπερίτης. Για να αχρηστεύσουν τις προστατευτικές πρσωπίδες, οι Γερμανοί εφάρμοσαν τις αρσίνες, ουσίες ικανές να διαπεράσουν τα φίλτρα και να προκαλέσουν έμετο: έτσι ο στρατιώτης υποχρεωνόταν ν’ αφαιρέσει την προσωπίδα οπότε η έκθεσή του στην προσβολή πιο δραστικών αερίων ήταν άμεση. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, όλες ο χώρες, επειδή διαπίστωσαν την αποτελεσματικότητα του νέου όπλου (μεταξύ 1914 και 1918 πέθαναν περίπου 80.000 άνθρωποι από 1.000.000 που προσβλήθηκαν), ενέτειναν τις έρευνες για νέες πολεμικές χημικές ουσίες και αποθήκευσαν τεράστιες ποσότητες, ιδιαίτερα υπερίτη και λεβισίτη. Κατά την περίοδο αυτή τελειοποιήθηκαν τα συστήματα εκτόξευσης, επειδή τα προηγούμενα ήταν ελάχιστα πρακτικά και αρκετά επικίνδυνα για εκείνους που τα χρησιμοποιούσαν. Αλλά οι διεθνείς συμβάσεις (Ουάσινγκτον 1922, Γενεύης 1925) και κυρίως ο διαφορετικός χαρακτήρας των πολεμικών ενεργειών απέτρεψαν κατά τον B΄ Παγκόσμιο πόλεμο τη χρήση των χημικών όπλων Στους μετέπειτα περιορισμένους πολέμους, η χρήση του χημικού όπλου υπήρξε ουσιαστικά περιορισμένη. Με βάση τη φυσιολογική επίδραση στον οργανισμό, τα πολεμικά χημικά μέσα μπορούν να υποδιαιρεθούν σε καυστικά, ερεθιστικά (δακρυγόνα, εμετικά, πταρμογόνα), ασφυκτικά, τοξικά γενικά και του νευρικού συστήματος. Στα πρώτα περιλαμβάνεται ο υπερίτης (από το όνομα της περιοχής Iπρ της Φλάνδρας, όπου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1917), ο λεβισίτης (από το όνομα του χημικού Β. Λι Λέβις, που τον παρασκεύασε πρώτος) και ο αζωτοϋπερίτης· οι ουσίες αυτές έχουν καυστική δράση στο δέρμα και ερεθιστική στα αναπνευστικά όργανα και στα μάτια. Τα ερεθιστικά (χλωροακεταφαινόνη, βρωμοβενζυλοκυανίδιο, διφαινυλαρσινοχλωρίδιο κλπ.) έχουν δράση προσωρινή και γενικά όχι θανατηφόρα, σε αντίθεση προς τα ασφυκτικά (χλωροπικρίνη, φωσγένιο, διφωσγένιο, βρωμοακετόνη κλπ.) που είναι πολύ ισχυρότερα και προσβάλλουν τις αναπνευστικές οδούς, προκαλώντας το θάνατο από πνευμονικές περιπλοκές. Ακόμα δραστικότερα και θανατηφόρα είναι τα γενικά τοξικά πολεμικά χημικά μέσα και εκείνα που επιδρούν στο νευρικό σύστημα (ταμπούμ, σαρίν, σομάν κλπ.). Παρασκευάστηκαν από τους Γερμανούς κατά το τέλος του B΄ Παγκοσμίου πολέμου, αλλά παραμείναν αχρησιμοποίητα· προκάλεσαν όμως πολλά θύματα μεταξύ των τεχνικών που τα παρασκεύασαν. Οι ουσίες αυτές εισχωρούν από τις αναπνευστικές οδούς και το δέρμα (χωρίς να προκαλούν καμιά αίσθηση κατά την επαφή), επιδρούν στις συνάψεις, δηλαδή στις ακραίες ενώσεις των νευρικών ινών με τα όργανα δράσης ή με άλλες ίνες ή κύτταρα, και στην ενζυματική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα ένα φαινόμενο γενικής τοξίνωσης, θανατηφόρο ακόμα και σε δόσεις εξαιρετικά μικρές. Μοναδική προστασία από αυτά τα πολεμικά μέσα είναι οι ειδικές στολές από τελείως αδιαπέραστο ελαστικό ή πλαστικό, ο οποίες όμως μπορούν να φορεθούν μόνο για περιορισμένο διάστημα σε σχέση με τη μέση διάρκεια της πολεμικής χημικής ουσίας. Αν οι ουσίες αυτές διαχυθούν μέσα στα σύννεφα και μεταφερθούν με τη βροχή, εκτός του ότι καταστρέφουν σε λίγα λεπτά κάθε ζωική ύπαρξη μπορούν να δηλητηριάσουν μόνιμα τα νερά και τα αποθέματα διατροφής και να καταστήσουν αδύνατη τη ζωή για αρκετά μεγάλη περίοδο. Από την άποψη αυτή, οι πολεμικές χημικές ουσίες θεωρούνται επικίνδυνες τουλάχιστον όσο και τα ατομικά όπλα. Μερικές από τις πολεμικές χημικές ουσίες (ευτυχώς οι λιγότερο τοξικές και αυτοδιασπώμενες) χρησιμοποιούνται κανονικά ως αντιπαρασιτικά και αντικρυπτογαμικά. «Ο πόλεμος» (1914-5), πίνακας του Τζίνο Σεβερίνι, που εκφράζει με δραματικό τρόπο τη φρίκη του πόλεμου (Συλλογή Μπεργκαμίνι, Μιλάνο). Βρετανικές δυνάμεις πυροδοτούν νάρκες στην έρημο της Σαουδικής Αραβίας κατά τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου (φωτ. ΑΠΕ). Απόβαση ελληνικών και κυπριακών στρατιωτικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια άσκησης στην Κύπρο (φωτ. ΑΠΕ). Σκηνή προετοιμασίας από την επιχείρηση του στρατού των Φιλιππίνων εναντίων ισλαμιστών ανταρτών Μόρο στην επαρχία Λαντίο Ντέλ Νόρτε (φωτ. ΑΠΕ). Ο πόλεμος θέσεων χαρακτήριζε τις επιχειρήσεις στον A’ Παγκόσμιο πόλεμο: Σενεγαλέζοι πολεμούν στα συρματοπλέγματα των Γερμανών. Ο «πόλεμος αστραπή» χαρακτήριζε τη γερμανική τακτική στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο: σοβιετικό πυροβολικό σε δράση εναντίον των Γερμανών. Γάλλοι στρατιώτες σε επίθεση κατά τη διάρκεια της μάχης του Βερντέν τον Νοέμβριο του 1916. Βρετανική πυροβολαρχία σε δράση κατά τη διάρκεια γερμανικής επίθεσης με χημικά αέρια το 1917. Στιγμιότυπο πολεμικής άσκησης στις Φιλιππίνες σε συμμετοχή και Αμερικανών στρατιωτών. Ο σταθμός ηλεκτροπαραγωγής της Βαγδάτης μετά τη συμμαχική αεροπορική επιδρομή τον Φεβρουάριο του 1991 (φωτ. ΑΠΕ). Πολεμικό αεροσκάφος του 1918. Πολεμικό λάφυρο από τη μάχη του Ελ Αλαμέιν το 1942. Οι καταστροφές που προκαλεί ο πόλεμος αποτυπώνονται χαρακτηριστικά στη φωτογραφία μας από την πόλη Μόστρα της Βοσνίας (1995). Στρατιώτης πυροδοτεί κανόνι στη διάρκεια πολεμικής επιχείρησης σε περιοχή των Δυτ.Φιλιππίνων (φωτ. ΑΠΕ). Πόλεμος στη θάλασσα: σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων, όπως εικονίζεται σε αρχαία σαρκοφάγο (Αρχαιολογικό Μουσείο, Βενετία). Κράνη Ιρακινών στρατιωτών στη Βαγδάτη (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

ο, ΝΜΑ, επικ. τ. πτόλεμος, Α

1. ένοπλη σύγκρουση μεταξύ μεγάλων ανθρώπινων ομάδων, οι οποίες κατά κανόνα αντιπροσωπεύουν κράτη ή έθνη (α. «αμυντικός πόλεμος» — ο πόλεμος που διεξάγεται με σκοπό την περιφρούρηση τής εδαφικής και εθνικής ακεραιότητας

β. «επιθετικός πόλεμος» — ο πόλεμος με τον οποίο επιδιώκεται η συντριβή και η καθυπόταξη τού αντιπάλου

γ) «κατακτητικός πόλεμος» η ένοπλη σύρραξη κατά την οποία ο επιτιθέμενος δεν περιορίζεται στη συντριβή τού αντιπάλου αλλά επιδιώκει τη μόνιμη κατοχή και απόσπαση εδαφών του

δ. «νέοις ἀέθλοις ἐν μάχαις τε πολέμου τιμώμενος», Πίνδ.)

2. ένοπλη συμπλοκή, μάχη

3. αγώνας για επικράτηση, ανταγωνισμός («ἀσχημοσύνῃ γὰρ καὶ Ἔρωτι πρὸς ἀλλήλους ἀεὶ πόλεμος», Πλάτ.)

4. έντονη προσπάθεια για την καταπολέμηση ενός κακού ή για την εξουδετέρωση κάποιου («πόλεμος κατά τής τρομοκρατίας»)

5. φρ. α) «Τρωικός Πόλεμος» — η εκστρατεία τών ενωμένων Αχαιών και Αιολέων κατά τής Τροίας, η πολιορκία και η άλωση τής Τροίας, η οποία κατά την επικρατέστερη άποψη άρχισε το 1.100 π.Χ. και διήρκεσε δέκα έτη

β) «Μεσσηνιακοί Πόλεμοι» — τρεις συγκρούσεις μεταξύ Μεσσηνίων και Λακεδαιμονίων, η πρώτη κατά τα μέσα τού 8ου π.Χ. αιώνα, η δεύτερη κατά τα τέλη τού 7ου με αρχές τού βου π.Χ. αιώνα και η τρίτη κατά τα μέσα τού 5ου π.Χ. αιώνα, οι οποίες έληξαν με την επικράτηση τής Σπάρτης και την υποδούλωση ή τον εκπατρισμό τών Μεσσηνίων

γ) «Περσικοί Πόλεμοι» ή «Μηδικοί Πόλεμοι» — οι πόλεμοι που διεξήχθησαν κατά το διάστημα 492 έως 466 π.Χ. ανάμεσα στους Έλληνες και τους Πέρσες

δ) «Πελοποννησιακός Πόλεμος» — η μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών σύρραξη, η οποία άρχισε το 431 π.Χ. και τελείωσε το 404 π.Χ.

ε) «ιεροί πόλεμοι» — οι πόλεμοι που ξέσπασαν ανάμεσα στις Αμφικτιονίες, τις συμμαχίες πόλεων-κρατών και φυλών, οι οποίοι είχαν σκοπό την επέκταση τής ηγεμονίας μιας πόλης ή φυλής σε όλο τον αρχαίο κόσμο

νεοελλ.-μσν.

φρ. α) «ιδιωτικοί πόλεμοι» — πόλεμοι που έγιναν μεταξύ τών αρχόντων τών μεγάλων φέουδων για ικανοποίηση τών συμφερόντων, τής φιλαυτίας και τών βίαιων ενστίκτων τους κατά τον 10ο, 11ο, 12ο και 13ο αιώνα

β) «Εκατονταετής Πόλεμος» — οι συγκρούσεις μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας κατά τον 14ο και 15ο αιώνα

νεοελλ.

1. η χρονική διάρκεια τής εμπόλεμης κατάστασης

2. φρ. α) «εμφύλιος πόλεμος» — ένοπλος αγώνας στο εσωτερικό μιας χώρας ανάμεσα σε δύο οργανωμένες δυνάμεις, ειδικότερα ανάμεσα σε δύο κόμματα ή δύο ευρύτερες πολιτικές παρατάξεις

β) «απελευθερωτικός πόλεμος» — ο πόλεμος με τον οποίο ο επιτιθέμενος επιδιώκει την ανάκτηση εδαφών του και την επανενσωμάτωση ομοεθνών του στην επικράτειά του ή στον εθνικό κορμό

γ) «θρησκευτικός πόλεμος» — ο πόλεμος με τον οποίο επιδιώκεται η βίαιη επιβολή ενός θρησκευτικού δόγματος σε αλλόπιστους ή αιρετικούς

δ) «επαναστατικός πόλεμος» — ο πόλεμος που αποσκοπεί στην πρόκληση, υπόθαλψη, έλεγχο και εκμετάλλευση μαζικών κινημάτων, κοινωνικού ή εθνικού χαρακτήρα, με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη τής εξουσίας και προοδευτικά τον φυσικό και ψυχολογικό έλεγχο τών πληθυσμών

ε) «αποικιακός πόλεμος» — ο πόλεμος με τον οποίο επιδιώκεται προσάρτηση εδαφών για στρατιωτικούς ή οικονομικούς λόγους

στ) «τοπικός πόλεμος» — ο πόλεμος που διεξάγεται σε περιορισμένη έκταση χώρου από δύο ή ελάχιστα περισσότερους αντιπάλους

ζ) «παγκόσμιος πόλεμος» ο πόλεμος που διεξάγεται σε μεγάλη εδαφική έκταση ή και σε όλη σχεδόν την υδρόγειο από συνασπισμούς κρατών και συμπαρασύρει στη δίνη του, με τον ένα ή άλλο τρόπο, ολόκληρη την ανθρωπότητα

η) «περιφερειακός πόλεμος» — ο πόλεμος που δεν διεξάγεται στα κλασικά πεδία μάχης τών μεγάλων δυνάμεων ή στο έδαφός τους αλλά έξω από αυτά και στον οποίο εμπλέκονται συνήθως μικρές στρατιωτικές δυνάμεις

θ) «ψυχρός πόλεμος» — η κατάσταση διεθνών σχέσεων που χαρακτηρίζεται από συστηματικές εχθρικές πράξεις, χωρίς όμως να παίρνει μορφή ένοπλης ρήξης

ι) «αστραπιαίος πόλεμος» — ονομασία που δόθηκε από τους ηγέτες τής χιτλερικής Γερμανίας στη στρατηγική την οποία εφάρμοσαν κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και που βασιζόταν στην ταχύτατη δράση ισχυρών δυνάμεων με σκοπό την άμεση σχεδόν κάμψη τού αντιπάλου, αλλ. μπλιτς κρηγκ

ια) «πόλεμος νεύρων»

i) περίοδος ισχυρής πολιτικής έντασης μεταξύ αντίπαλων εθνών ή συνασπισμών

ii) η προσπάθεια καταπτόησης τού αντιπάλου με ενέργειες που αποσκοπούν στην ψυχολογική εξουδετέρωσή του

ιβ) «ατομικός πόλεμος» — μορφή πολέμου κατά την οποία χρησιμοποιούνται και πυρηνικά όπλα

ιγ) «βιολογικός πόλεμος» ή «χημικός πόλεμος» — μορφή πολέμου κατά την οποία γίνεται χρήση βιολογικών ή χημικών όπλων

ιδ) «ηλεκτρονικός πόλεμος» χαρακτηρισμός τού συνόλου τών μεθόδων που εφαρμόζουν οι ένοπλες δυνάμεις για εξουδετέρωση ή περιορισμό τής αποτελεσματικότητας τού ραδιοηλεκτρικού εξοπλισμού τού αντιπάλου

ιε) «πόλεμος τών κυμάτων» — η υπό κλίμα ψυχρού πολέμου, ανταγωνισμών ή διεθνούς έντασης, συστηματική χρήση από τα αντίπαλα μέρη τών ραδιοφωνικών εκπομπών και τής τηλεόρασης ως μέσων προπαγάνδας για κάμψη τού ηθικού ενός λαού

ιστ) «οικονομικός πόλεμος» — η χρησιμοποίηση από μία κυβέρνηση οικονομικών μέτρων σε διεθνή διαμάχη

ιζ) «ψυχολογικός πόλεμος» — συστηματική χρήση διαφόρων μέτρων και μέσων που αποσκοπούν στον επηρεασμό τής γνώμης ή συμπεριφοράς τού πληθυσμού ή στρατού τής αντίπαλης χώρας με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασθενίσει ή να παραλύσει ή να συντριβεί το μαχητικό του φρόνημα

ιη) «ιερός πόλεμος» — πόλεμος που διεξάγεται για θρησκευτικούς λόγους

ιθ) «υπονομευτικός πόλεμος» ή «ανατρεπτικός πόλεμος» — προμελετημένη ενέργεια που κατευθύνεται εναντίον τών αρχών μιας χώρας από μυστικές οργανώσεις με σκοπό την εξάρθρωση και ανατροπή τους

κ) «ολοκληρωτικός πόλεμος» — μορφή πολέμου που επινοήθηκε από τους Γερμανούς, έχει τις ρίζες της στις αντιλήψεις τού στρατηγού Κλάουζεβιτς και αποσκοπεί στην ολοκληρωτική εξόντωση τού αντιπάλου

κα) «υλικό πολέμου» — ο εξοπλισμός και τα κάθε είδους εφόδια που χρησιμοποιεί ο στρατός καθώς και τα υλικά και τα εργαλεία που απαιτούνται για τη συντήρηση και επισκευή τους

κβ) «Ανώτερη Σχολή Πολέμου» (ΑΣΠ)

ανώτερη στρατιωτική σχολή στην οποία μετεκπαιδεύονται αξιωματικοί τού στρατού ξηράς

κγ) «Θρησκευτικοί Πόλεμοι» — πολυαίμακτες συγκρούσεις ανάμεσα στους Καθολικούς και στους Καλβινιστές στη Γαλλία από το 1562 ώς το 1598, που τερματίστηκαν με το διάταγμα τής Νάντης, 13 Απριλίου 1598, και τη συνθήκη ειρήνης τής Βερβέν, 2 Μαΐου 1598

κδ) «Επταετής Πόλεμος» — ευρωπαϊκή σύγκρουση η οποία από το 1756 ώς το 1763 έφερε σε αντιπαράθεση την Αγγλία και την Πρωσία από τη μια πλευρά και τη Γαλλία, την Αυστρία, τη Ρωσία, τη Σουηδία, την Ισπανία και τους Γερμανούς πρίγκιπες από την άλλη

κε) «Βαλκανικοί Πόλεμοι» — δύο πόλεμοι που διεξήχθησαν στα Βαλκάνια κατά την περίοδο 1912-1913, ο πρώτος μεταξύ τής Ελλάδας και τών συμμάχων της Σερβίας, Βουλγαρίας και Μαυροβουνίου, αφ’ ενός, και τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφ' ετέρου, από τις 30 Σεπτεμβρίου 1912 ώς τις 17 Μαΐου 1913, και ο δεύτερος μεταξύ Ελλάδας και τών συμμάχων της Σερβίας, Μαυροβουνίου και, αργότερα, Ρουμανίας, αφ' ενός, και τής Βουλγαρίας, αφ’ ετέρου, από τις 16 Ιουνίου 1913 ώς τις 10 Αυγούστου 1913, πόλεμοι μετά τους οποίους το μεγαλύτερο μέρος τής ευρωπαϊκής Τουρκίας περιήλθε στα βαλκανικά κράτη και τα σύνορα τής Ελλάδας επεκτάθηκαν ώς τον ποταμό Νέστο, ενώ ο πληθυσμός της υπερδιπλασιάστηκε και έφτασε τα 5,5 εκατομμύρια

κστ) «Α' Παγκόσμιος Πόλεμος» — η πρώτη από τις δύο μεγάλες παγκόσμιες συρράξεις, που έγινε στο διάστημα 1914-1918 και κατά την οποία αντιπαρατάχθηκαν η Γερμανία, η Αυστρο-Ουγγαρία και η Τουρκία, αφ' ενός, προς τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ την Κίνα και πλήθος άλλα μικρότερα κράτη, μεταξύ τών οποίων και την Ελλάδα, αφ' ετέρου, και η οποία έληξε με τη συντριβή τής Γερμανίας και τών συμμάχων της, με την πτώση τών τεσσάρων μεγάλων αυτοκρατορικών δυναστειών, δηλαδή τής Γερμανίας, τής Αυστρο-Ουγγαρίας, τής Ρωσίας και τής Τουρκίας, καθώς και με την κήρυξη τής Οκτωβριανής Επανάστασης τών Μπολσεβίκων στη Ρωσία

κζ) «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος» — η μεγαλύτερη ώς τα σήμερα και στην κυριολεξία παγκόσμια σύρραξη στον πλανήτη μας, που άρχισε το 1939, έληξε το 1945 και αντιπαρέταξε τις δυνάμεις τού «Άξονα», δηλαδή τη χιτλερική Γερμανία, τη φασιστική Ιταλία, τη στρατοκρατούμενη Ιαπωνία και τους μικρότερους δορυφόρους του, αφ' ενός, και τις δυνάμεις τών Συμμάχων, δηλαδή της Γαλλίας, τής Μεγάλης, Βρετανίας, τών ΗΠΑ, τής Σοβιετικής Ένωσης, και πολλών άλλων κρατών, μεταξύ τών οποίων και τής Ελλάδας, σύρραξη που έληξε με τη συντριβή του Άξονα και την άνευ όρων παράδοση τών δυνάμεών του και οδήγησε στη διαμόρφωση τών πραγμάτων στον σημερινό κόσμο

κη) «Ελληνοϊταλικός Πόλεμος» — ο πόλεμος που κήρυξε στις 28 Οκτωβρίου 1940 η μουσολινική Ιταλία εναντίον τής Ελλάδας από την Αλβανία και που εντάσσεται ως ένα από τα σημαντικά επεισόδια τού Β' Παγκόσμιου Πολέμου, γιατί η ελληνική αντίσταση, που εξελίχθηκε σε αντεπίθεση η οποία έφθασε ώς την απελευθέρωση τής Βόρειας Ηπείρου, απασχόλησε σοβαρές δυνάμεις τού Άξονα και κάμφθηκε μόνον ύστερα και από την επίθεση τής χιτλερικής Γερμανίας στα βόρεια σύνορα τής Ελλάδας τον Απρίλιο τού 1941 και την κατάληψη τής χώρας από τις γερμανικές, ιταλικές και βουλγαρικές δυνάμεις

κθ) «Πόλεμος και Ειρήνη» — τίτλος περίφημου και πασίγνωστου μυθιστορήματος τού Λέοντος Τολστόι.

[ΕΤΥΜΟΛ. Η λ. πόλεμος, κατά την επικρατέστερη άποψη, ανάγεται στην ετεροιωμένη βαθμίδα τής ρίζας τού πελεμίζω* με αρχική σημ. «κραδαίνω το δόρυ» υπό την έννοια τής διέγερσης, τής κίνησης, τής ταραχής, τής ετοιμασίας για επίθεση, απ' όπου και η σημ. τής λ. πόλεμος «ένοπλη σύγκρουση, συμπλοκή». Προβλήματα ωστόσο γεννά η παρουσία αρκτικού συμφωνικού συμπλέγματος πτ- (πρβλ. πόλις / πτόλις) στον επικ. τ. πτόλεμος, στα παράγωγα πτολεμίζω, πτολεμιστής και στη Μυκηναϊκή (πρβλ. potoremata = Πτολεμᾱτᾱς). Η Μυκηναϊκή πρέπει να διέθετε συλλαβόγραμμα pte, το οποίο αναγόταν πιθ. σε φώνημα τού προελληνικού γλωσσικού υποστρώματος. Παρ' όλα αυτά, ούτε η λ. πόλεμος / πτόλεμος ούτε, πολύ περισσότερο, η λ. πόλις / πτόλις (βλ. λ. πόλη) πρέπει να θεωρηθούν δάνεια τού προελληνικού γλωσσικού υποστρώματος και μάλλον οι τ. με αρκτικό πτ- οφείλονται σε διαφορετική προφορά τού π- υπό την επίδραση φωνήματος τού γλωσσικού υποστρώματος.

ΠΑΡ. πολεμικός, πολέμιος, πολεμώ

αρχ.

πολεμήιος, πολεμόνδε, πολεμώ (-όω), πολεμώδης

αρχ.-μσν.

πολεμίζω.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) πολεμάρχης, πολέμαρχος

αρχ.

πολέμαιγις, πολεμαίνετος, πολεμηδόκος, πολεμητόκος, πολεμογράφος, πολεμο-κέλαδος, πολεμόκλονος, πολεμόκραντος, πολεμοποιός, πολεμοτρόφος, πολεμοφθόρος, πολεμοφόνευτος, πολεμόφρων

μσν.

πολεμοστόλιστος

μσν.- νεοελλ.

πολεμοχαρής

νεοελλ.

πολεμοκάπηλος, πολεμολογία, πολεμοπαθής, πολεμότρυπα, πολεμεφόδια και πολεμοφόδια, πολεμόχαρος. (Β' συνθετικό) απειροπόλεμος, απ(τ)όλεμος, εμπειροπόλεμος, εμπόλεμος, φιλοπ(τ)όλεμος

αρχ.

αρτιπόλεμος, βαθυπόλεμος, δυσπόλεμος, ευπ(τ)όλεμος, θρασυπτόλεμος, λιποπτόλεμος, λυσιπόλεμος, μακροπτόλεμος, μεγαλοπόλεμος, μενεπτόλεμος, μισοπόλεμος, φερεπτόλεμος, φυγοπτόλεμος

νεοελλ.

ανεμοπόλεμος, ανθοπόλεμος, ανταρτοπόλεμος, γραφιδοπόλεμος, ετοιμοπόλεμος, κλεφτοπόλεμος, μαξιλαροπόλεμος, μεσοπόλεμος, ναρκοπόλεμος, πετροπόλεμος, σοκολατοπόλεμος, συμμοριτοπόλεμος, χαρτοπόλεμος, χιονοπόλεμος, ψευτοπόλεμος].